علت حساسیت دندان: چرا با خوردن غذای سرد یا گرم دچار درد می‌شویم؟

رسانیکامنبع: https://rasanika.com

حساسیت دندان یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که در هر سنی ممکن است تجربه شود. بسیاری از افراد هنگام خوردن بستنی یا نوشیدنی‌های خیلی خنک، و حتی زمان خوردن چای یا غذای داغ، احساس تیرکشیدن، درد ناگهانی یا سوزش در دندان‌ها دارند. گاهی این درد فقط چند ثانیه طول می‌کشد و سریع برطرف می‌شود، اما بعضی وقت‌ها آن‌قدر شدید است که فرد را از خوردن و نوشیدن محروم می‌کند. نکته مهم‌تر این است که حساسیت دندان معمولا نشانه‌ٔ یک مشکل پنهان است؛ یعنی باید آن را جدی گرفت و در صورت تداوم، برای بررسی دقیق‌تر به دندانپزشک مراجعه کرد.

برای اینکه بدانیم علت حساسیت دندان چیست و چرا خوردن یا نوشیدن مواد خیلی سرد و گرم باعث این درد آزاردهنده می‌شود، لازم است ساختار دندان را بهتر بشناسیم. در ادامه، تمام دلایل علمی و رایج این مشکل، راه‌های تشخیص و درمان، و همچنین نکات پیشگیری را با جزئیات کامل توضیح می‌دهم.

ساختار دندان و نقش آن در ایجاد حساسیت

دندان‌ها از چند لایه مهم تشکیل شده‌اند که هرکدام نقش خاصی دارند. اگر یکی از این لایه‌ها آسیب ببیند یا ساییده شود، حساسیت ناگهانی ظاهر می‌شود. لایه‌های اصلی دندان شامل موارد زیر هستند:

• مینای دندان: سخت‌ترین لایه بدن انسان که سطح خارجی دندان را پوشانده و از لایه‌های داخلی محافظت می‌کند. مینا عصب ندارد و به همین دلیل خودِ آن درد را منتقل نمی‌کند.

• عاج (دنتین): لایه‌ای زردرنگ و کمتر سخت از مینا که درست زیر مینا قرار دارد. عاج دارای میلیون‌ها لوله میکروسکوپی است که مستقیم به عصب دندان راه دارند.

• پالپ (عصب دندان): نرم‌ترین بخش دندان که شامل عصب‌ها و رگ‌های خونی است. هر زمان محرکی به این ناحیه برسد، درد با سرعت زیادی احساس می‌شود.

وقتی مینای دندان ساییده یا ترک‌خورده باشد، یا زمانی که ریشه دندان در اثر تحلیل لثه نمایان شود، عاج بدون محافظ باقی می‌ماند. در این حالت سرما، گرما، ترشی، شیرینی یا حتی لمس ساده، می‌تواند از طریق لوله‌های دنتینی به عصب برسد و درد ایجاد کند.

علت‌های اصلی حساسیت دندان

حساسیت دندان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ از عادت‌های روزمره گرفته تا بیماری‌های دهان و دندان. در ادامه رایج‌ترین عوامل را بررسی می‌کنیم.

۱. ساییدگی مینای دندان

مینای دندان در مقابل اسید و سایش مقاومت زیادی دارد، اما در طول زمان ممکن است آسیب ببیند. عواملی مانند مسواک زدن با فشار زیاد، استفاده از خمیردندان‌های زبر، دندان‌قروچه، مصرف زیاد غذاهای اسیدی، و حتی افزایش سن می‌توانند باعث ساییدگی مینا شوند. زمانی که مینا نازک یا تخریب شود، عاج در معرض تحریک قرار می‌گیرد و حساسیت ایجاد می‌شود.

۲. تحلیل لثه و نمایان شدن ریشه

در شرایطی مثل بیماری‌های لثه، مسواک زدن نادرست یا افزایش سن، لثه ممکن است از اطراف دندان عقب برود. این فرآیند را تحلیل لثه می‌گویند. ریشه دندان برخلاف تاج آن، مینای محکم ندارد و تنها یک لایه نازک به نام سمنتوم از آن محافظت می‌کند. وقتی ریشه بدون پوشش باقی بماند، حساسیت دندان هنگام خوردن غذاهای سرد و گرم کاملاً طبیعی است.

۳. پوسیدگی دندان

پوسیدگی در مراحل اولیه فقط مینا را درگیر می‌کند، اما اگر درمان نشود به عاج و حتی عصب دندان می‌رسد. در این مرحله، دندان به کوچک‌ترین تغییر دما واکنش نشان می‌دهد و حساسیت شدید بروز می‌کند. در بسیاری از موارد مراجعه به دندانپزشک و ترمیم یا عصب‌کشی دندان تنها راه رفع این درد است.

۴. ترک‌خوردگی یا شکستگی دندان

گاهی دندان در اثر ضربه یا حتی جویدن غذاهای سفت ترک برمی‌دارد. حتی ترک‌های بسیار ریز نیز می‌توانند باعث ورود محرک‌ها به داخل عاج شوند. در این وضعیت، احساس درد تیز و ناگهانی هنگام گاز زدن یا در تماس با مواد سرد و گرم بسیار رایج است.

۵. استفاده از مواد سفیدکننده

بسیاری از افراد پس از سفیدکردن دندان‌ها (بلچینگ) دچار حساسیت موقت می‌شوند. مواد سفیدکننده حرفه‌ای میزان نفوذپذیری مینا را افزایش می‌دهند و به لوله‌های عاجی اجازه می‌دهند محرک‌ها را سریع‌تر منتقل کنند. این حساسیت معمولاً گذراست، اما در صورت شدید بودن بهتر است با دندانپزشک مشورت شود.

۶. دندان‌قروچه و فشار زیاد روی دندان‌ها

افرادی که شب‌ها دندان‌های خود را روی هم فشار می‌دهند یا عادت به قفل کردن فک دارند، مینای دندان را به‌تدریج می‌سایند. این ساییدگی در نهایت لایه عاج را نمایان کرده و حساسیت افزایش می‌یابد.

۷. ترمیم‌ها و پرکردگی‌های قدیمی

پرکردگی‌هایی که دچار نشت یا شکستگی می‌شوند می‌توانند عاج دندان را در معرض تحریک قرار دهند. در این شرایط، حتی ابتدا ممکن است تصور کنید دندان سالم حساس شده، اما منشأ درد همان ترمیم قدیمی است.

۸. مشکلات سینوسی

گاهی علت حساسیت دندان لزوماً خود دندان نیست. التهاب سینوس‌ها می‌تواند باعث فشار روی ریشه دندان‌های فک بالا شود و درد مشابه حساسیت ایجاد کند. در چنین مواردی تشخیص دقیق از سوی دندانپزشک ضروری است.

عوامل تشدیدکننده حساسیت دندان

حتی اگر دندان‌ها در حالت عادی حساسیت زیادی نداشته باشند، برخی عادت‌ها یا مواد غذایی می‌توانند این وضعیت را بدتر کنند.

خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های اسیدی

نوشابه‌ها، آبلیمو، ترشی، گوجه‌فرنگی و حتی برخی میوه‌ها مانند پرتقال و کیوی می‌توانند مینای دندان را نرم و حساس کنند.

تغییرات ناگهانی دما

خوردن آب یخ بلافاصله بعد از نوشیدن چای داغ، یا برعکس، شوک شدیدی به دندان وارد می‌کند.

مسواک زدن بلافاصله بعد از خوردن غذاهای اسیدی

پس از مصرف اسید، مینای دندان برای مدت کوتاهی نرم‌تر می‌شود و مسواک زدن در این زمان می‌تواند سایش بیشتری ایجاد کند.

مسواک سخت یا شیوه نادرست مسواک زدن

مسواک‌های زبر به مرور زمان مینا و لثه را تخریب می‌کنند.

تفاوت حساسیت دندان با درد ناشی از پوسیدگی یا عصب‌کشی

خیلی از افراد هر نوع درد دندان را به‌عنوان «حساسیت» در نظر می‌گیرند، اما این دو با هم متفاوت‌اند. حساسیت دندان معمولاً:

• کوتاه و لحظه‌ای است؛

• با محرک دما، ترشی یا شیرینی ایجاد می‌شود؛

• پس از دور شدن محرک، به سرعت از بین می‌رود.

درد ناشی از پوسیدگی یا مشکل عصب:

• طولانی و مداوم است؛

• شب‌ها تشدید می‌شود؛

• به داروهای معمولی پاسخ نمی‌دهد؛

• هنگام جویدن نیز بدتر می‌شود.

اگر درد شما از نوع دوم باشد، باید سریع به دندانپزشک مراجعه کنید و مشکل را قبل از پیشرفت درمان کنید.

چگونه علت حساسیت دندان را تشخیص می‌دهند؟

تشخیص دقیق نیازمند بررسی‌های بالینی و تصویربرداری است. دندانپزشک معمولاً مراحل زیر را انجام می‌دهد:

• ارزیابی لثه و بررسی احتمال تحلیل لثه

• بررسی وجود ترک‌های ریز با نور مخصوص

• تست حساسیت سرما یا تماس

• بررسی پرکردگی‌های قدیمی

• گرفتن عکس رادیوگرافی برای مشاهده پوسیدگی‌های مخفی

این تشخیص علمی کمک می‌کند درمان به‌درستی انتخاب شود؛ چون هر علت، روش درمانی مخصوص خودش را دارد.

درمان حساسیت دندان بر اساس علت آن

در جدول زیر مهم‌ترین روش‌های درمانی و کاربرد هرکدام مقایسه شده‌اند:

انتخاب روش مناسب فقط بعد از معاینه توسط دندانپزشک امکان‌پذیر است. در موارد خفیف، استفاده از خمیردندان‌های ضد حساسیت یا ژل فلوراید کافی است، اما در موارد شدیدتر ممکن است به درمان‌های جدی‌تر نیاز باشد.

درمان‌های خانگی برای کاهش حساسیت دندان

اگر حساسیت خفیف باشد و منشأ آن بیماری‌های جدی نباشد، با رعایت چند نکته می‌توان آن را کنترل کرد. البته این روش‌ها جایگزین درمان حرفه‌ای نیستند، اما به کاهش درد کمک می‌کنند.

استفاده از خمیردندان ضد حساسیت

این خمیردندان‌ها معمولاً حاوی موادی مانند پتاسیم نیترات یا استرانسیوم کلراید هستند که انتقال تحریک عصبی را کاهش می‌دهند. اثرگذاری آن‌ها بعد از چند هفته مرتب استفاده آشکار می‌شود.

کاهش مصرف غذاها و نوشیدنی‌های اسیدی

جایگزینی نوشابه با آب، مصرف کمتر مواد ترش، و استفاده از نی هنگام نوشیدن مواد اسیدی می‌تواند به حفظ مینای دندان کمک کند.

پرهیز از مسواک‌زدن شدید

مسواک نرم یا فوق نرم بهترین انتخاب است. همچنین بهتر است با زاویه ۴۵ درجه و بدون فشار زیاد مسواک بزنید.

استفاده از دهان‌شویه فلوراید

فلوراید به تقویت مینا کمک می‌کند، اما نباید آن را بیش از حد استفاده کرد.

اجتناب از تغییرات ناگهانی دما

مثلاً بعد از نوشیدن چای داغ، بلافاصله آب سرد ننوشید.

اهمیت مراجعه به دندانپزشک در حساسیت دندان

یکی از نکات مهم این است که حساسیت دندان همیشه یک مشکل ساده نیست. گاهی نشانه‌ای از:

• پوسیدگی پیشرفته،

• عفونت پالپ،

• تحلیل لثه پیش‌رونده،

• لب‌پریدگی یا شکستگی دندان

است و اگر دیر به دندانپزشک مراجعه شود، ممکن است مجبور به درمان‌های پیچیده‌تر مانند عصب‌کشی یا حتی کشیدن دندان شوید. بنابراین اگر حساسیت بیشتر از چند هفته طول کشید یا هر روز شدیدتر شد، بهترین کار این است که معاینه حرفه‌ای انجام دهید.

چگونه می‌توان از حساسیت دندان پیشگیری کرد؟

پیشگیری همیشه بهتر از درمان است و با چند عادت ساده می‌توان احتمال ایجاد حساسیت را به‌شدت کاهش داد.

مسواک صحیح و استفاده از نخ دندان

بهترین روش مسواک‌زدن تکنیک چرخشی آرام است. مسواک زدن خشن و پرفشار از نابودی مینا و تحلیل لثه جلوگیری می‌کند.

تغذیه مناسب و کاهش مصرف اسید

اگر ناچار به مصرف غذاهای اسیدی هستید، بعد از آن دهان خود را با آب بشویید و حداقل ۳۰ دقیقه صبر کنید تا مینای دندان دوباره سفت شود، سپس مسواک بزنید.

درمان دندان‌قروچه

اگر دندان‌قروچه دارید، استفاده از نایت‌گارد یا درمان‌های کنترل استرس بسیار کمک‌کننده است.

ویزیت‌های منظم

معاینه هر ۶ ماه یک‌بار توسط دندانپزشک کمک می‌کند قبل از شدید شدن مشکل، آن را تشخیص دهید.

چرا برخی افراد بیشتر از دیگران دچار حساسیت دندان می‌شوند؟

عوامل ژنتیکی، عادات فردی، شکل قرارگیری دندان‌ها، شرایط هورمونی (مثلاً دوران بارداری)، خشکی دهان، یا حتی نوع بزاق می‌توانند در افزایش احتمال حساسیت نقش داشته باشند. افرادی که بزاق اسیدی‌تری دارند، مینای دندانشان سریع‌تر آسیب می‌بیند. همچنین برخی افراد طبیعتاً مینا و عاج نازک‌تری دارند.

حساسیت دندان در سنین مختلف

کودکان

در کودکان حساسیت بیشتر به دلیل رشد دندان‌ها، پوسیدگی‌های سریع، یا استفاده از نوشیدنی‌های شیرین است.

بزرگسالان

بیشترین علت در این گروه تحلیل لثه، دندان‌قروچه و مصرف قهوه و چای داغ است.

سالمندان

با افزایش سن، لثه عقب‌نشینی می‌کند و ریشه دندان‌ها بیشتر در معرض محیط دهان قرار می‌گیرد، بنابراین احتمال حساسیت زیاد می‌شود.

ارتباط حساسیت دندان با سلامت بدن

تحقیقات نشان داده‌اند که برخی بیماری‌ها مانند رفلاکس معده، دیابت کنترل‌نشده، یا اختلالات خوردن (مثل پرخوری عصبی) باعث افزایش اسیدیته دهان و در نتیجه تخریب مینای دندان می‌شوند. بنابراین اگر حساسیت دندان با علائم گوارشی یا تغییرات وزن همراه باشد، بررسی بیشتر توسط پزشک ضروری است.

آیا حساسیت دندان خطرناک است؟

حساسیت به‌خودی‌خود خطر جدی محسوب نمی‌شود، اما چون معمولاً نشانه‌ٔ یک مشکل پنهان است، نباید نادیده گرفته شود. اگر منشأ حساسیت به‌موقع درمان نشود، ممکن است به پوسیدگی عمیق، عفونت، تحلیل شدید لثه یا آسیب غیرقابل‌برگشت دندان منجر شود. بنابراین بهترین کار این است که با مشاهده اولین نشانه‌ها، برای معاینه به دندانپزشک مراجعه کنید.

آیا حساسیت دندان پس از درمان دائمی از بین می‌رود؟

پاسخ این سؤال بستگی به علت حساسیت دارد. اگر مشکل شما ناشی از پوسیدگی یا ترک دندان باشد و ترمیم شود، معمولاً درد به‌طور کامل از بین می‌رود. اگر هم دلیل آن تحلیل لثه باشد، با درمان مناسب میزان حساسیت تا حد زیادی کاهش پیدا می‌کند. برخی افراد که مینای بسیار نازکی دارند ممکن است همیشه کمی حساسیت داشته باشند، اما با رعایت توصیه‌ها می‌توانند آن را کنترل کنند.

سخن پایانی

حساسیت دندان مشکلی است که بسیاری از افراد آن را تجربه می‌کنند، اما خوشبختانه در بیشتر موارد قابل درمان و کنترل است. مهم این است که نسبت به این علامت بی‌تفاوت نباشیم. اگر هنگام خوردن غذاهای سرد یا گرم احساس درد یا تیر کشیدن دارید، ممکن است دندان شما در معرض آسیب باشد. رسیدگی زودهنگام، معاینه منظم و مراجعه به دندانپزشک بهترین راه برای جلوگیری از پیشرفت مشکل است.

در نهایت، توجه کنید که داشتن دندان‌های سالم و بدون حساسیت نه‌تنها حس بهتری هنگام خوردن و نوشیدن می‌دهد، بلکه کیفیت زندگی، لبخند و حتی سلامت عمومی را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. با رعایت نکات ساده و آگاهی از علت‌های حساسیت دندان، می‌توانید همیشه از داشتن دندان‌هایی سالم و مقاوم لذت ببرید.