دندان قروچه (براکسیسم): علت‌ها، علائم و درمان‌ها

رسانیکامنبع: https://rasanika.com

دندان‌قروچه یا براکسیسم یکی از مشکلات نسبتاً شایع دهان و دندان است که بسیاری از افراد حتی بدون آنکه متوجه باشند به آن دچارند. این مشکل معمولاً به صورت فشردن یا ساییدن غیرارادی دندان‌ها بر روی هم اتفاق می‌افتد و می‌تواند در طول روز یا هنگام خواب بروز کند. براکسیسم اگرچه در نگاه اول شاید یک عادت ساده یا بی‌خطر به نظر برسد، اما در واقعیت می‌تواند به بافت دندان‌ها، عضلات فک، مفصل گیجگاهی ـ فکی (TMJ) و حتی کیفیت خواب فرد آسیب جدی وارد کند. بسیاری از بیماران زمانی متوجه وجود این مشکل می‌شوند که به یک دندانپزشک مراجعه می‌کنند و او نشانه‌های فرسایش دندانی یا دردهای مرتبط را تشخیص می‌دهد.

در این مقاله، نگاهی جامع و کاربردی به دندان‌قروچه، علت‌ها، علائم، عوارض و روش‌های درمان آن خواهیم داشت. هدف این است که شما با تمام جوانب این مشکل آشنا شوید و اگر هر نشانه‌ای از آن را در خود یا اطرافیانتان مشاهده می‌کنید، بتوانید تصمیم درستی برای مراجعه به متخصص بگیرید.

دندان‌قروچه چیست و چرا رخ می‌دهد؟

براکسیسم به معنای ساییدن یا فشردن دندان‌هاست و به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: دندان‌قروچه شبانه و فشردن دندان‌ها در طول روز. نوع شبانه معمولاً به‌صورت کاملاً غیرارادی رخ می‌دهد و فرد پس از بیدار شدن از خواب ممکن است فقط به واسطه درد فک یا سردرد متوجه آن شود. نوع روزانه به شکل تحت فشار قرار دادن دندان‌ها هنگام تمرکز، عصبانیت یا استرس دیده می‌شود.

یک نکته مهم این است که براکسیسم همیشه ناشی از مشکلات دهان و دندان نیست. برخی عوامل روان‌شناختی و محیطی نیز می‌توانند نقش مؤثری داشته باشند. بنابراین درمان آن معمولاً نیازمند یک نگاه جامع و چندجانبه است.

علت‌های شایع دندان‌قروچه

براکسیسم دلایل مختلفی دارد که گاهی چند عامل به‌طور هم‌زمان در بروز آن نقش دارند. شناخت این عوامل می‌تواند به انتخاب بهترین روش درمان کمک کند.

۱. استرس و اضطراب

یکی از رایج‌ترین علل دندان‌قروچه، فشارهای روانی است. افرادی که دچار اضطراب مزمن، تنش‌های روزمره، یا مشکلات خواب هستند بیشتر در معرض براکسیسم قرار دارند. هنگام استرس، عضلات فک به طور ناخودآگاه منقبض شده و فرد ممکن است دندان‌ها را روی هم فشار دهد.

۲. مشکلات مفصل فک (TMJ)

اختلالات مفصل گیجگاهی ـ فکی می‌تواند باعث ایجاد صدا، درد و بی‌نظمی در حرکت فک شود. در این شرایط، فرد ممکن است در واکنش به ناراحتی ایجاد شده دندان‌ها را ناخودآگاه روی هم فشار دهد.

۳. ناهماهنگی دندان‌ها یا مال‌اکلوژن

اگر دندان‌ها به‌درستی روی هم جفت نشوند، فشار نامتوازنی هنگام بستن فک ایجاد می‌شود و این حالت می‌تواند منجر به براکسیسم شود. این مورد اغلب در معاینه توسط دندانپزشک مشخص می‌شود.

۴. اختلالات خواب

برخی مشکلات مانند وقفه تنفسی حین خواب (آپنه)، خر و پف شدید یا بی‌نظمی چرخه خواب، می‌توانند باعث افزایش احتمال دندان‌قروچه شبانه شوند.

۵. مصرف نوشیدنی‌ها و مواد محرک

کافئین، الکل، و برخی داروها یا مواد محرک دستگاه عصبی، می‌توانند فعالیت عضلات فک را هنگام خواب افزایش دهند و احتمال ساییدن دندان‌ها را بیشتر کنند.

۶. شخصیت و خلق‌وخو

کسانی که معمولاً عجول، رقابتی، یا بیش‌فعال هستند بیشتر مستعد براکسیسم هستند. در روان‌شناسی این افراد گاهی «تیپ A» نامیده می‌شوند.

۷. عوامل ژنتیکی

برخی مطالعات نشان داده‌اند که دندان‌قروچه می‌تواند در میان اعضای خانواده شایع‌تر باشد، به‌خصوص در نوع شبانه.

علائم دندان‌قروچه

تعیین اینکه آیا شما به دندان‌قروچه دچار هستید یا نه همیشه کار آسانی نیست، مخصوصاً در حالت شبانه. اما علائم متعددی وجود دارند که می‌توانند به تشخیص این مشکل کمک کنند.

۱. ساییدگی یا شکستگی دندان‌ها

یکی از واضح‌ترین نشانه‌ها، فرسایش سطح دندان‌ها است. در معاینه، دندانپزشک می‌تواند این مورد را شناسایی کند. در موارد شدید، مینای دندان به‌طور قابل‌توجهی از بین می‌رود.

2. درد و خستگی فک

درد یا گرفتگی عضلات فک، به‌ویژه هنگام بیدار شدن از خواب، از نشانه‌های مهم دندان‌قروچه است.

3. صدا دادن فک

کلیک یا قفل شدن فک هنگام باز و بسته کردن دهان می‌تواند با براکسیسم مرتبط باشد.

4. سردرد و درد ناحیه گیجگاهی

فشار ناشی از فشردن دندان‌ها می‌تواند باعث سردردهای مزمن، به‌ویژه در ناحیه گیجگاهی شود.

5. حساسیت دندانی

ساییده‌شدن لایه محافظ دندان باعث می‌شود که عصب دندان‌ها نسبت به گرما، سرما یا شیرینی حساس‌تر شود.

6. اختلال خواب

بی‌قراری شبانه، خستگی روزانه یا بیدار شدن با احساس تنش عضلانی می‌تواند نتیجه دندان‌قروچه شبانه باشد.

عوارض دندان‌قروچه

اگر براکسیسم درمان نشود، به مرور زمان می‌تواند باعث ایجاد مشکلات جدی‌تری شود. این عوارض معمولاً تدریجی هستند و به همین دلیل تشخیص زودهنگام اهمیت زیادی دارد.

در جدول زیر برخی از مهم‌ترین عوارض دندان‌قروچه بررسی شده‌اند:

چگونه دندان‌قروچه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص براکسیسم معمولاً با معاینه دقیق توسط دندانپزشک آغاز می‌شود. او نشانه‌های ساییدگی یا فشار روی دندان‌ها، وضعیت لثه‌ها، عملکرد مفصل فک و میزان حرکت آن را بررسی می‌کند. در صورت نیاز ممکن است از روش‌های کمکی مانند رادیوگرافی یا پرسش‌نامه‌های بالینی استفاده شود.

برای دندان‌قروچه شبانه، گاهی بررسی‌های تخصصی خواب نیز توصیه می‌شود، به‌خصوص اگر پزشک احتمال دهد که آپنه خواب یا اختلالات مشابه وجود دارد.

روش‌های درمان دندان‌قروچه

درمان براکسیسم بر اساس علت آن انتخاب می‌شود. در بسیاری از موارد، ترکیبی از درمان‌های دندانپزشکی، رفتاردرمانی و مراقبت‌های فردی بهترین نتیجه را به همراه دارد. در ادامه، انواع روش‌های درمان را بررسی می‌کنیم.

۱. استفاده از نایت گارد (محافظ شبانه)

یکی از مؤثرترین و رایج‌ترین روش‌ها، استفاده از محافظ دهانی است که معمولاً توسط دندانپزشک به‌صورت سفارشی ساخته می‌شود. این وسیله:

• از ساییدگی دندان‌ها جلوگیری می‌کند

• فشار واردآمده به مفصل فک را کاهش می‌دهد

• به عضلات فک اجازه می‌دهد در طول خواب آرام‌تر باشند

نایت گاردها در انواع مختلف نرم، سخت و ترکیبی ساخته می‌شوند که انتخاب نوع آن به شرایط بیمار بستگی دارد.

۲. درمان مشکلات فک و اصلاح بایت

اگر مال‌اکلوژن یا ناهماهنگی دندان‌ها عامل براکسیسم باشد، ممکن است نیاز به روش‌هایی مانند:

• ارتودنسی

• تراش‌های جزئی اصلاحی

• استفاده از روکش یا ترمیم‌های دندانی

در این موارد مراجعه به دندانپزشک ضروری است.

۳. مدیریت استرس و تکنیک‌های آرام‌سازی

در مواردی که علت اصلی براکسیسم استرس باشد، استفاده از روش‌های آرام‌سازی بسیار کمک‌کننده است:

• مدیتیشن

• تمرینات تنفس عمیق

• یوگا

• مشاوره روان‌شناسی

• ایجاد برنامه خواب منظم

این روش‌ها به کاهش تنش عضلات فک کمک می‌کنند و به‌مرور باعث کاهش شدت دندان‌قروچه می‌شوند.

۴. فیزیوتراپی و ماساژ درمانی

فشار بیش از حد به عضلات فک ممکن است باعث ایجاد نقاط دردناک یا گرفتگی شود. فیزیوتراپی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• ماساژ عضلات فک و گردن

• تمرینات کششی مخصوص فک

• درمان با گرما یا سرما

• تکنیک‌های آزادسازی عضلات

این روش‌ها معمولاً در کنار سایر درمان‌ها توصیه می‌شوند.

۵. اصلاح سبک زندگی

تغییر برخی عادت‌های روزمره می‌تواند نقش مهمی در کنترل دندان‌قروچه داشته باشد:

• کاهش مصرف کافئین و نوشیدنی‌های انرژی‌زا

• پرهیز از جویدن ناخن یا آدامس به‌طور مداوم

• اجتناب از مصرف الکل در ساعات قبل از خواب

• ایجاد محیط خواب آرام و بدون محرک

۶. درمان دارویی (با نظر پزشک)

گاهی پزشک برای مدیریت استرس، درد یا اسپاسم عضلات، داروهایی را در کوتاه‌مدت تجویز می‌کند. استفاده از دارو فقط باید زیر نظر متخصص انجام شود.

۷. تزریق بوتاکس برای موارد شدید

در برخی بیماران که براکسیسم شدید دارند و به روش‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند، تزریق بوتاکس به عضلات فک می‌تواند تنش عضلانی را کاهش دهد. این روش معمولاً توسط متخصص با تجربه در ناحیه فک انجام می‌شود.

آیا دندان‌قروچه در کودکان متفاوت است؟

براکسیسم در کودکان نیز شایع است، به‌ویژه بین سنین ۶ تا ۱۲ سال. اغلب موارد دندان‌قروچه کودکانه پس از کامل شدن دندان‌های دائمی بهبود می‌یابد. با این حال مواردی مانند استرس، رشد دندان‌ها، یا مشکلات تنفسی نیز می‌توانند علت باشند.

در صورت مشاهده علائم زیر بهتر است کودک را نزد دندانپزشک ببرید:

• شکستگی یا ساییدگی قابل‌توجه دندان‌ها

• درد فک

• اختلال خواب

• حساسیت دندانی

نقش دندانپزشک در درمان دندان‌قروچه

بسیاری از افراد فقط زمانی متوجه براکسیسم می‌شوند که دندانپزشک آثار آن را روی دندان‌ها تشخیص می‌دهد. نقش دندانپزشک در درمان این مشکل بسیار کلیدی است، زیرا:

• علت دندان‌قروچه را ارزیابی می‌کند

• شدت ساییدگی دندان‌ها را مشخص می‌کند

• نایت‌گارد مناسب می‌سازد

• مشکلات بایت یا ناهماهنگی دندانی را اصلاح می‌کند

• در صورت نیاز بیمار را به متخصص فک، روان‌شناس، یا فیزیوتراپیست ارجاع می‌دهد

مراجعه منظم به دندانپزشک بهترین راه برای پیشگیری از آسیب‌های طولانی‌مدت براکسیسم است.

چگونه از دندان‌قروچه پیشگیری کنیم؟

پیشگیری همیشه آسان‌تر از درمان است. برخی راهکارهای ساده اما مؤثر شامل موارد زیر هستند:

• داشتن خواب کافی و منظم

• مدیریت استرس روزانه

• پرهیز از جویدن اشیا مانند خودکار

• توجه به وضعیت قرارگیری فک در طول روز (دندان‌ها نباید به‌طور مداوم روی هم قرار بگیرند)

• انجام تمرینات آرام‌سازی قبل از خواب

• مراجعه دوره‌ای به دندانپزشک برای بررسی سلامت دندان‌ها

جمع‌بندی

دندان‌قروچه یا براکسیسم مشکلی شایع اما قابل درمان است. اگرچه ممکن است در ابتدا بی‌اهمیت به نظر برسد، اما می‌تواند در بلندمدت آثار جدی بر سلامت دندان‌ها و کیفیت زندگی داشته باشد. شناخت علائم، علت‌ها و روش‌های درمان این مشکل به شما کمک می‌کند تا در صورت نیاز، به موقع برای درمان اقدام کنید. مراجعه به دندانپزشک و پیگیری توصیه‌های تخصصی، اولین و مهم‌ترین گام برای پیشگیری از آسیب‌های بیشتر است.

در نهایت اگر هرگونه درد فک، سردردهای غیرمعمول، یا ساییدگی دندان‌ها را تجربه می‌کنید، بهتر است زمان را از دست ندهید و برای بررسی دقیق‌تر به یک متخصص مراجعه کنید. با مدیریت استرس، اصلاح عادات روزانه و درمان مناسب می‌توان دندان‌قروچه را کنترل کرد و از سلامت دهان و دندان محافظت نمود.