دندان‌های حساس در هوای سرد یا گرم چه می‌گویند؟ تشخیص و درمان

رسانیکامنبع: https://rasanika.com

وقتی در یک روز سرد زمستانی قدم می‌زنید و باد خنک به صورتتان می‌خورد، شاید انتظار نداشته باشید با هر نفس کشیدن، یک تیر برق کوتاه از دندان‌های‌تان عبور کند. یا وقتی لیوانی آب یخ می‌نوشید و ناگهان احساس می‌کنید دندانتان تحمل تماس با این دمای پایین را ندارد، احتمالاً اولین فکری که به ذهن‌تان می‌رسد این است که «چیزی درست نیست». حساسیت دندان‌ها به سرد و گرم یکی از شایع‌ترین مشکلات دهان و دندان است و به‌طور شگفت‌انگیزی می‌تواند اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت سلامت دهان به ما بدهد.

این حساسیت ممکن است موقتی باشد و طی چند روز برطرف شود، یا به‌تدریج شدت پیدا کند و زندگی روزمره را مختل کند. گاهی هم این علائم درواقع هشدار مهمی هستند که نشان می‌دهند باید هرچه سریع‌تر به دندانپزشک مراجعه کنیم. دندان‌ها معمولاً بدون دلیل پیام نمی‌فرستند؛ هر علائمی که ظاهر می‌شود نشانه وجود یک تغییر، اختلال، التهاب یا آسیب است. در این مقاله، تلاش می‌کنیم با زبانی ساده و قابل درک توضیح دهیم که حساسیت دندان‌ها در مواجهه با سرما و گرما چه معنایی دارد، از کجا می‌آید، چگونه تشخیص داده می‌شود و راه‌های درمان آن چیست.

دندان‌ها چگونه دما را احساس می‌کنند؟

برای فهمیدن اینکه چرا دندان به سرما یا گرما حساس می‌شود، باید کمی داخل ساختار دندان را بهتر بشناسیم. دندان از سه لایه اصلی تشکیل شده است: مینای سخت و سفید که بیرونی‌ترین بخش است، عاج دندان که لایه میانی و زردتر است، و پالپ یا همان مغز دندان که درونی‌ترین قسمت و محل وجود عصب‌ها و رگ‌های خونی است. تا زمانی که مینا سالم است، تماس با دمای سرد و گرم مستقیم به عاج نمی‌رسد. اما اگر این پوشش سخت آسیب ببیند، ترک بردارد، ساییده شود یا تحلیل رود، عاج دندان در معرض محیط قرار می‌گیرد.

عاج دندان دارای مجاری میکروسکوپی بسیار ظریفی است که به پالپ و اعصاب دندان می‌رسد. وقتی سردی یا گرمی وارد این مجاری شود، جریان مایع داخل آنها تغییر می‌کند و این تغییر مستقیماً به عصب منتقل می‌شود. به همین دلیل است که فرد، حتی در چند میلی‌ثانیه، یک درد تیز و لحظه‌ای را تجربه می‌کند.

به بیان ساده، حساسیت دندان در برابر دما یعنی ارتباط اعصاب دندان با محیط بیرون بیش از حد نزدیک شده است. این نزدیکی می‌تواند دلایل گوناگونی داشته باشد که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

چه عواملی باعث حساسیت دندان به هوای سرد یا گرم می‌شوند؟

حساسیت دندانی همیشه یک دلیل مشخص ندارد. معمولاً مجموعه‌ای از رفتارها، شرایط دهانی و حتی بیماری‌ها در ایجاد این مشکل نقش دارند. شناخت این عوامل کمک می‌کند بهتر بدانیم کدام تغییرات رفتاری یا درمان‌ها در جهت بهبود مؤثرتر خواهند بود.

۱. تحلیل لثه و عقب‌نشینی آن

یکی از رایج‌ترین دلایل حساسیت دندان، تحلیل لثه است. وقتی لثه بالا می‌رود و بخشی از ریشه دندان نمایان می‌شود، این ناحیه فاقد مینای محافظ است. به همین دلیل تماس مستقیم با هوای سرد یا نوشیدنی‌های گرم می‌تواند به‌راحتی باعث تحریک اعصاب شود.

تحلیل لثه معمولاً به‌مرور زمان اتفاق می‌افتد و عواملی مانند مسواک‌زدن با فشار زیاد، التهاب لثه، بیماری‌های پریودنتال، سیگار، افزایش سن و حتی ژنتیک در بروز آن نقش دارند.

۲. پوسیدگی‌های اولیه یا پیشرفته

پوسیدگی دندان ابتدا مینای دندان را تخریب می‌کند و سپس به عاج می‌رسد. وقتی سطح پوسیده هنوز به پالپ نرسیده، معمولاً درد دائمی ایجاد نمی‌کند، اما حساسیت به سرما یا گرما از همان مراحل ابتدایی شروع می‌شود. درواقع دردهای سردی و گرمی می‌توانند یکی از اولین نشانه‌های پوسیدگی باشند؛ نشانه‌ای که اگر جدی گرفته شود می‌تواند از درمان‌های پیچیده‌تر جلوگیری کند.

۳. ترک‌های ریز مینای دندان

گاهی اوقات دندان کاملاً سالم به‌نظر می‌رسد، اما ترک‌های میکروسکوپی روی آن ایجاد شده‌اند. این ترک‌ها می‌توانند بر اثر جویدن غذاهای سخت، دندان‌قروچه، ضربه یا حتی تغییرات ناگهانی دمایی به وجود بیایند. هرچند این ترک‌ها با چشم قابل مشاهده نیستند، اما می‌توانند مسیر نفوذ دما به لایه‌های زیرین باشند و حساسیت ایجاد کنند.

۴. پرشدگی‌های قدیمی و ترمیم‌های آسیب‌دیده

ترمیم‌های دندان مانند پرکردگی کامپوزیت یا آمالگام عمر محدودی دارند. با گذشت زمان ممکن است اطراف آنها دچار نشت شود یا مواد ترمیمی ترک بخورند. در چنین حالتی هوا، غذا و نوشیدنی‌ها به آسانی وارد شکاف‌های ریز بین پرکردگی و دندان می‌شوند و حساسیت ایجاد می‌کنند.

۵. سایش مینای دندان بر اثر عاداتی مانند دندان‌قروچه

افرادی که شب‌ها دندان‌قروچه دارند یا عادت به فشار دادن دندان‌ها روی هم دارند، معمولاً مینای دندانشان زودتر ساییده می‌شود. وقتی این لایه محافظ نازک شود، عاج دندان بیشتر در معرض تحریکات دمایی قرار می‌گیرد. سایش دندان‌ها حتی می‌تواند موجب شکستگی یا لب‌پریدگی لبه‌ها شود که خود عاملی برای حساسیت بیشتر است.

۶. سفیدکننده‌های دندانی

در روش‌های سفیدکردن حرفه‌ای یا خانگی، معمولاً مواد بلیچینگ می‌توانند حساسیت موقتی ایجاد کنند. این حساسیت طبیعی است و معمولاً پس از چند روز از بین می‌رود. اما اگر دندان قبلاً آسیب یا تحلیل لثه داشته باشد، این حساسیت می‌تواند شدیدتر و طولانی‌تر باشد.

۷. التهاب پالپ دندان

اگر حساسیت دندان به‌صورت ناگهانی شدید شود یا همراه با درد ضربان‌دار باشد، احتمال التهاب پالپ یا همان «پالپ‌ایت» مطرح است. در این وضعیت، دندان معمولاً به گرما حساس‌تر از سرما می‌شود و درد پس از تماس با گرما نیز ادامه می‌یابد. این حالت معمولاً نیاز به درمان‌های فوری دارد و لازم است فرد هرچه سریع‌تر به دندانپزشک مراجعه کند.

تفاوت حساسیت دندان با دردهای ناشی از عصب‌کشی‌لازم

بسیاری از افراد زمانی که دندان درد می‌گیرد یا به سردی و گرمی حساس می‌شود، نگران می‌شوند که شاید به عصب‌کشی نیاز داشته باشند. اما معمولاً دو نوع درد با هم اشتباه گرفته می‌شود:

اگر درد شما از نوع اول باشد، به‌احتمال زیاد مشکل قابل کنترل و درمان‌پذیر است. اما اگر درد با گرما تشدید می‌شود یا بدون دلیل خاصی ایجاد می‌شود، بهتر است در اولین فرصت به دندانپزشک مراجعه کنید تا از پیشرفت التهاب جلوگیری شود.

چرا برخی افراد فقط در هوای سرد حساسیت دارند؟

برای بسیاری از بیماران عجیب است که چرا تنها با هوای سرد مشکل دارند اما نوشیدنی گرم اذیتشان نمی‌کند. علت این موضوع معمولاً مربوط به نوع آسیب یا میزان تحلیل لثه است. در اغلب موارد، سردی سریع‌تر از گرمی وارد توبول‌های عاج دندان می‌شود و تحریک شدیدتری ایجاد می‌کند. درحالی‌که تماس با گرما معمولاً کندتر و کمتر تحریک‌کننده است.

افرادی که دندان‌های آنها در اثر سایش، تحلیل یا پوسیدگی در معرض سردی قرار گرفته‌اند، بیشتر از هوای سرد و آب یخ شکایت دارند. اما اگر دندان در مرحله التهاب پالپ باشد، معمولاً گرما درد بیشتری ایجاد می‌کند. بنابراین توجه به نوع محرک می‌تواند سرنخ مهمی در تشخیص مشکل باشد.

آیا حساسیـت دندان در کودکان نیز شایع است؟

بله، اما دلایل آن ممکن است با بزرگسالان کمی متفاوت باشد. در کودکان، رویش دندان‌های دائمی، پوسیدگی دندان‌های شیری، مصرف زیاد نوشیدنی‌های اسیدی و مسواک‌زدن نادرست از عوامل مهم حساسیت به شمار می‌آید. همچنین دندان‌های تازه روییده هنوز به‌طور کامل مینای مقاوم ندارند و ممکن است نسبت به سرما یا گرما حساس باشند.

چگونه دندانپزشک حساسیت دندانی را تشخیص می‌دهد؟

تشخیص صحیح، اولین قدم برای درمان مناسب است. دندانپزشک معمولاً مجموعه‌ای از بررسی‌ها را انجام می‌دهد:

• معاینه لثه برای تعیین تحلیل یا عفونت

• ارزیابی پوسیدگی‌های سطحی و عمقی

• بررسی ترک‌های دندان

• تست حساسیت با هوای سرد یا ابزارهای مخصوص

• عکس‌برداری رادیوگرافی برای مشاهده ساختار دندان

با تحلیل این یافته‌ها، دندانپزشک می‌تواند دقیقاً تشخیص دهد که حساسیت به چه علت ایجاد شده و بهترین روش درمان چیست.

روش‌های درمان حساسیت دندان

درمان حساسیت دندان کاملاً به علت ایجادکننده آن بستگی دارد. هیچ درمان واحدی وجود ندارد که برای همه مناسب باشد. اما گزینه‌های درمانی به‌طور کلی شامل موارد زیر هستند:

۱. درمان‌های خانگی و اصلاح سبک زندگی

گاهی تغییر چند عادت ساده می‌تواند شدت حساسیت را به‌طرز قابل توجهی کاهش دهد. از جمله:

• استفاده از مسواک با برس نرم

• کاهش مصرف نوشیدنی‌های اسیدی مانند نوشابه‌ها

• پرهیز از گاز زدن یخ

• استفاده صحیح از نخ دندان

• کاهش فشار هنگام مسواک‌زدن

• استفاده منظم از خمیردندان‌های ضدحساسیت

۲. خمیردندان‌های ضدحساسیت

این محصولات معمولاً حاوی موادی هستند که مجاری عاج را مسدود می‌کنند یا انتقال پیام عصبی را کاهش می‌دهند. پتاسیم نیترات و استرانسیوم کلراید دو ماده رایج در این خمیردندان‌ها هستند. البته این محصولات اثر فوری ندارند و باید چند هفته به‌طور مداوم استفاده شوند.

۳. فلورایدتراپی

در مطب دندانپزشک، استفاده از فلوراید با غلظت بالا می‌تواند لایه محافظی روی دندان ایجاد کند و حساسیت را کاهش دهد. این روش به‌ویژه برای دندان‌هایی که مینای آنها نازک شده بسیار مفید است.

۴. باندینگ یا پوشاندن سطح حساس

اگر قسمت کوچکی از ریشه یا عاج در معرض دهان قرار گرفته باشد، دندانپزشک می‌تواند با مواد رزینی ظریف این قسمت را بپوشاند و مسیر انتقال دما را مسدود کند.

۵. درمان تحلیل لثه

در مواردی که عقب‌نشینی لثه شدید باشد، ممکن است جراحی پیوند لثه توصیه شود. این روش ریشه دندان را دوباره پوشش می‌دهد و از حساسیت و حتی خطرات جدی‌تر جلوگیری می‌کند.

۶. ترمیم یا تعویض پرکردگی‌های آسیب‌دیده

اگر منبع حساسیت، نشت یا شکستگی پرکردگی قدیمی باشد، بهترین درمان تعویض آن است.

۷. درمان عصب‌کشی

اگر حساسیت دندان به گرما شدید باشد یا درد ادامه‌دار وجود داشته باشد، احتمال التهاب غیرقابل برگشت پالپ مطرح است. در این حالت، درمان ریشه یا عصب‌کشی تنها راه رفع مشکل است.

نقش تغذیه در حساسیت دندان‌ها

تغذیه یکی از عواملی است که اغلب نادیده گرفته می‌شود. برخی مواد غذایی میزان اسیدیته زیادی دارند و می‌توانند مینای دندان را به‌مرور تضعیف کنند. در مقابل، بعضی غذاها به تقویت مینای دندان کمک می‌کنند.

آیا حساسیت دندان می‌تواند نشانه مشکل قلبی، عصبی یا بیماری‌های دیگر باشد؟

حساسیت دندان در برابر دما معمولاً نشانه‌ای کاملاً مرتبط با دهان و دندان است. اما گاهی درد دندان ممکن است با دردهای ارجاعی اشتباه گرفته شود. مثلاً درد ناشی از سینوزیت می‌تواند به دندان‌های فک بالا منتقل شود و شبیه حساسیت به نظر برسد. یا مشکلات مفصل فکی-گیجگاهی می‌تواند باعث دردهایی شود که با دندان اشتباه گرفته شوند.

به همین دلیل، اگر حساسیت شما بدون دلیل مشخص، ناگهانی و با علائم دیگری مانند تب، سردرد یا درد فک همراه باشد، مراجعه به دندانپزشک بهترین راه برای شناسایی منبع واقعی درد است.

چگونه از بروز حساسیت دندانی جلوگیری کنیم؟

پیشگیری همیشه ساده‌تر از درمان است. چند عادت سالم می‌تواند احتمال حساسیت را تا حد بسیار زیادی کاهش دهد:

• استفاده از مسواک نرم و مسواک‌زدن اصولی

• مراجعه منظم به دندانپزشک برای چکاپ

• پرهیز از دندان‌قروچه و استفاده از نایت‌گارد در صورت نیاز

• مصرف مناسب فلوراید

• کاهش استفاده از خوراکی‌های اسیدی

• رسیدگی به لثه‌ها و درمان زودهنگام التهاب لثه

آیا استفاده از دهان‌شویه‌ها در حساسیت دندانی مفید است؟

بله، اما هر دهان‌شویه‌ای مناسب نیست. برخی دهان‌شویه‌های دارای الکل می‌توانند حساسیت را بیشتر کنند. در مقابل، دهان‌شویه‌های حاوی فلوراید یا ترکیبات آرام‌بخش برای لثه گزینه‌های مناسبی هستند. البته انتخاب نوع دهان‌شویه بهتر است تحت نظر دندانپزشک انجام شود، به‌خصوص اگر حساسیت شدید باشد یا دلیل آن مشخص نباشد.

حساسیت دندان پس از جرم‌گیری

بسیاری از افراد بعد از جرم‌گیری حرفه‌ای، برای چند روز حساسیت بیشتری تجربه می‌کنند. این حالت طبیعی است و معمولاً پس از یکی دو هفته برطرف می‌شود. علت این است که پس از برداشتن جرم‌های انباشته‌شده، برخی نواحی ریشه که قبلاً پوشیده بوده‌اند موقتاً در معرض دهان قرار می‌گیرند. استفاده از خمیردندان ضدحساسیت و فلورایدتراپی می‌تواند شدت این حساسیت را کمتر کند.

چه زمانی حساسیت دندان خطرناک است؟

هر حساسیتی خطرناک نیست، اما برخی نشانه‌ها نشان می‌دهد موضوع جدی‌تر از یک حساسیت ساده است:

• درد شدید که حتی بعد از قطع محرک ادامه دارد

• حساسیت به گرما که با گذشت زمان بدتر می‌شود

• حساسیت همراه با تورم لثه

• درد ضربان‌دار

• حساسیت پس از ضربه به دندان

• بدطعم شدن دهان یا بوی بد دائمی

در صورت مشاهده این علائم، مراجعه سریع به دندانپزشک ضروری است؛ زیرا احتمال پوسیدگی عمیق، ترک جدی یا عفونت پالپ وجود دارد.

نگاهی به آینده: آیا حساسیت دندانی قابل درمان کامل است؟

خبر خوب این است که در بیشتر موارد، حساسیت دندان کاملاً قابل کنترل و درمان است. تنها موضوع این است که هر فرد علت متفاوتی برای حساسیت دارد و مراجعه به دندانپزشک کمک می‌کند علت اصلی سریع‌تر مشخص شود. بسیاری از بیماران پس از درمان صحیح، سال‌ها بدون حساسیت زندگی می‌کنند و دوباره از نوشیدنی‌های سرد و گرم لذت می‌برند.

جمع‌بندی

حساسیت دندان به سرد و گرم تنها یک ناراحتی کوچک نیست؛ پیام مهمی است که دندان‌ها برایمان می‌فرستند تا بدانیم کجای کار درست پیش نمی‌رود. گاهی این حساسیت تنها نیاز به اصلاح چند عادت دارد، اما در برخی موارد نشان‌دهنده پوسیدگی، تحلیل لثه یا التهاب عصبی است. تشخیص زودهنگام همیشه بهترین نتیجه را رقم می‌زند و در بسیاری از موارد می‌تواند مانع درمان‌های پرهزینه و پیچیده شود.

اگر دندان‌های شما در هوای سرد یا هنگام نوشیدن چای داغ تیر می‌کشند، این موضوع را پشت گوش نیندازید. دریافت راهنمایی و بررسی توسط دندانپزشک باعث می‌شود درمان مناسب‌تر و سریع‌تر انجام شود و سلامت دهان و دندان در بلندمدت حفظ گردد.