مذاکرات ژنو؛ ایران و اروپا در آستانه تصمیم تاریخی
منبع: https://rasanika.com
به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، دور دوم گفت‌وگوهای جمهوری اسلامی ایران با سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا پس از تجاوز رژیم صهیونیستی و ایالات متحده، امروز (سه‌شنبه ۴ شهریورماه) در ژنو، مقر اروپایی سازمان ملل متحد، آغاز می‌شود. این مذاکرات در سطح معاونان وزیران خارجه و معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار می‌شود و در بحبوحه حساس‌ترین لحظات پرونده هسته‌ای ایران و تنش‌های منطقه‌ای، اهمیت استراتژیک بالایی دارد. دور نخست این گفت‌وگوها پیش‌تر در استانبول برگزار شد و طرفین در آن بر ضرورت تداوم رایزنی‌ها و یافتن راهکارهای عملی برای کاهش تنش‌ها و بازگشت به مسیر دیپلماسی تأکید کرده بودند؛ مذاکرات ژنو می‌تواند تعیین‌کننده مسیر آینده تعامل ایران و اروپا باشد و چشم‌انداز بازگشت به توافق‌های پیشین هسته‌ای را روشن‌تر کند.
این دور از گفت‌وگوها در شرایطی برگزار می‌شود که پایان ماه اوت به عنوان ضرب‌الاجل اروپا برای فعال‌سازی «اسنپ بک» نزدیک است. فشار زمانی برای طرف‌های اروپایی و ایران، اهمیت هر دقیقه مذاکره را دوچندان کرده و امکان هرگونه پیشرفت یا مانع‌تراشی را برجسته می‌کند. با توجه به تجربه مذاکرات پیشین و تحولات ۱۲ روز جنگ تحمیلی اخیر که فضای منطقه‌ای را تحت تأثیر قرار داد، تمامی نگاه‌ها به ژنو معطوف است و نتایج این گفت‌وگوها نه تنها بر پرونده هسته‌ای ایران، بلکه بر توازن قدرت در خاورمیانه و توانایی دیپلماسی اروپا در مدیریت بحران‌ها نیز تأثیر خواهد گذاشت.
دور جدید و یا شاید آخرین دور گفت‌وگوهای ایران و اروپا پیش از فعال سازی اسنپ‌بک در حالی امروز در ژنو آغاز می‌شود که رایزنی‌های تهران با محور شرقی برجام شامل روسیه و چین به قوت خود باقی است و تحولاتی را نیز در این حوزه رقم زده است. کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت امور خارجه و یکی از اعضای تیم مذاکره کننده ایران، روز یکشنبه در حساب ایکس خود از گفت‌وگوی تلفنی با ما جائوشو، معاون وزیر و قائم مقام وزارت امور خارجه چین خبر داد. در بیانیه وزارت امور خارجه چین در خصوص جزئیات این گفت‌وگوی تلفنی آمده است: « در تاریخ ۲۴ اوت ۲۰۲۵، معاون وزیر امور خارجه چین، ما ژائوشو، بنا به درخواست معاون وزیر امور خارجه ایران، کاظم غریب‌آبادی، تلفنی گفت‌وگو کرد. در این تماس، طرفین عمدتاً دیدگاه‌های خود را درباره مسئله هسته‌ای ایران مطرح کردند. ما ژائوشو تأکید کرد که مسئله هسته‌ای ایران بار دیگر در نقطه‌ای حساس قرار دارد. چین امیدوار است که طرف‌های ذی‌ربط به حل و فصل مسئله هسته‌ای ایران از طریق روش‌های سیاسی و دیپلماتیک متعهد باقی بمانند و به طور فعال شرایط لازم برای از سرگیری سریع گفت‌وگوها و مذاکرات را فراهم کنند. چین همچنان به موضعی عینی و منصفانه پایبند خواهد بود، به طور فعال گفت‌وگوهای صلح‌آمیز را ترویج خواهد کرد و نقش سازنده‌ای در این زمینه ایفا خواهد نمود.»
معاون وزیر امور خارجه همچنین سه شنبه هفته گذشته (۲۸ مردادماه) از دیدارش با سفیر جمهوری خلق چین و کاردار فدراسیون روسیه در ایران خبر داده بود. غریب آبادی در این خصوص در حساب ایکس خود نوشت: «در دیدار با سفیر جمهوری خلق چین و کاردار فدراسیون روسیه درخصوص اقدامات مشترک برای مقابله با رویکرد مخرب سه دولت اروپایی در قبال قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد، بحث و تبادل نظر شد. هر سه کشور معتقدند قطعنامه ۲۲۳۱ باید در موعد مقرر خود خاتمه یابد و این کشورها از نظر قانونی حق اسنپ بک ندارند و با بازگرداندن قطعنامه های شورای امنیت مخالف هستند.»
لین جیان، سخنگوی وزارت خارجه چین روز جمعه ۲۴ مرداد در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد که پکن مخالف اعمال تحریم‌ها بوده و معتقد است که این امر به طرفین در ایجاد اعتماد و رفع اختلافات کمک نمی‌کند و برای تلاش‌های دیپلماتیک برای از سرگیری زودهنگام مذاکرات مفید نیست. در نامه پکن به شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز آمده است :«بندهای ۱۰ تا ۱۵ قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و بندهای ۳۶ تا ۳۷ برجام، رویه لغو مفادی که تحریم‌های قبلی شورای امنیت سازمان ملل را لغو می‌کنند و همچنین رویه اعمال مجدد قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت سازمان ملل را تعیین کرده‌اند. طی کردن کامل رویه‌های مکانیسم حل اختلاف (DRM) که توسط برجام تعیین شده است، پیش‌شرط فعال کردن مکانیسم «اسنپ بک» است.» روسیه نیز در همین چهارچوب با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت در تاریخ ۲۳ مرداد، در همراهی با مواضع تهران، اینگونه استدلال کرده است که:«هرگونه تلاش برای بازگرداندن قطعنامه‌های قدیمی شورای امنیت، فاقد مشروعیت، بی‌اثر، بدون پایه حقوقی و مضر برای روندهای دیپلماتیک خواهد بود و بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و مفاد برجام، استفاده از مکانیسم «اسنپ‌بک» تنها زمانی مجاز است که کشور متقاضی، به‌عنوان یکی از مشارکت‌کنندگان در برجام، تمام مراحل حل‌وفصل اختلافات مندرج در بندهای ۳۶ و ۳۷ توافق را طی کرده باشد.»
در همین راستا، موضوعی که شب گذشته و پس از گفت‌وگوی تلفنی روسای جمهور ایران و روسیه به سوژه داغ میان رسانه‌ها و فضای مجازی تبدیل شد نیز بسیار حائز اهمیت و قابل تامل است که «روسیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای را برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد که موعد انقضای آن در ماه اکتبر است ارائه کرده است.» این در حالی است که اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خاجه در نشست خبری پیشین خود صراحتا اعلام کرده بود که ایران با تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ مخالف است و همین موضوع نیز حاکی از آن است که طرح روسیه ممکن است شامل جزئیاتی باشد که ایران را نیز با خود همراه ساخته است. منابع مطلع می‌گویند چین نیز به عنوان حامی، به این ابتکار روسیه خواهد پیوست.
در آخرین اعلام مواضع از سوی تهران، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه هفته گذشته در گفت‌وگویی اختصاصی به ایرنا گفت: « ما موضع خود را به‌روشنی برای آن‌ها تبیین کردیم که اولاً، شما اساساً حق استفاده از اسنپ‌بک را ندارید، زیرا پس از خروج آمریکا از برجام و با مواضع اخیرتان، از جمله طرح موضوع «غنی‌سازی صفر» عملاً خود شما نیز از برجام خارج شده‌اید. بنابراین، دیگر به‌عنوان مشارکت‌کننده در برجام شناخته نمی‌شوید و حق اسنپ‌بک مختص اعضای باقی‌مانده در برجام است. ثانیاً، حتی اگر فرض کنیم که حق دارید از اسنپ‌بک استفاده کنید، در صورت انجام آن، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ اولاً، نقش اروپا در روند دیپلماتیک کاملاً به پایان می‌رسد؛ ابزاری را استفاده کرده‌اید و تمام شده است. پس از آن چه می‌ماند؟ پایان دیپلماسی؟»
عراقچی در آخرین گفت‌وگوی تلفنی با وزرای امور خارجه تروئیکای اروپایی و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که ۳۱ مرداد صورت گرفت نیز مواضع جمهوری اسلامی ایران در خصوص سازوکار موسوم به اسنپ بک و مسئولیت سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپایی در این خصوص را تشریح کرد. وزیر امور خارجه تاکید کرد جمهوری اسلامی ایران همان‌طور که در دفاع از خود مقتدرانه عمل می‌کند، مسیر دیپلماسی را نیز هیچ‌گاه ترک نکرده و برای هر راه‌حل دیپلماتیک که حقوق و منافع مردم ایران را تضمین نماید آمادگی دارد. رئیس دستگاه دیپلماسی همچنین در واکنش به تکرار ایده طرف‌های اروپایی برای تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ با هدف فراهم‌کردن زمان بیشتر برای دیپلماسی، تصریح کرد این تصمیمی است که اساسا شورای امنیت سازمان ملل متحد باید اتخاذ کند و جمهوری اسلامی ایران در عین اینکه مواضع و دیدگاه‌های اصولی خود را در این‌خصوص دارد، در این فرایند ورود ندارد.
این تماس تلفنی نیز همچون همیشه دارای روایتی اروپایی نیز بود؛ کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این خصوص نوشت: «تماس مهم با وزیران امور خارجه تروئیکای اروپایی و آقای عراقچی از ایران. اروپا به راه‌حلی دیپلماتیک برای مسئله هسته‌ای متعهد است. با نزدیک شدن سریع ضرب‌الاجل مکانیسم بازگشت تحریم‌ها، آمادگی ایران برای تعامل با آمریکا بسیار حیاتی است. همچنین ایران باید به طور کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند.» وزیر خارجه آلمان نیز در این خصوص نوشت: «ما به مدیران سیاسی خود دستور دادیم که هفته آینده با همتایان ایرانی دیدار کنند. ما به دیپلماسی متعهد هستیم، اما زمان بسیار تنگ است و ایران باید به طور جدی در این زمینه مشارکت کند تا از فعال‌سازی دوباره تحریم‌ها جلوگیری کند. ما به وضوح اعلام کرده‌ایم که اجازه نخواهیم داد که تحریم‌های دوباره به پایان برسد مگر اینکه یک توافق قابل تأیید و پایدار حاصل شود.» و روایت وزیر امور خارجه فرانسه نیز اینگونه بود که «ا به تازگی یک تماس مهم با همتای ایرانی‌مان در مورد برنامه هسته‌ای و تحریم‌های علیه ایران که قصد داریم دوباره اجرایی کنیم، برقرار کردیم. زمان تنگ است. یک دیدار جدید در این زمینه هفته آینده برگزار خواهد شد.»
در نتیجه، این دور از مذاکرات ژنو در شرایطی آغاز می‌شود که زمان به سرعت در حال گذر است و ضرب‌الاجل خودساخته اروپا، وزن و حساسیت گفت‌وگوها را افزایش داده و آن را به یک نبرد زمانمند دیپلماتیک تبدیل کرده است. اگرچه ایران و طرف‌های اروپایی در استانبول بر ضرورت ادامه مسیر دیپلماسی تأکید کردند، اما واقعیت این است که شکاف انتظارات و فشارهای بیرونی به‌ویژه از سوی ایالات متحده و رژیم صهیونیستی، احتمال دست یافتن به تفاهم پایدار را با تردید جدی روبه‌رو کرده است. از همین رو، ژنو را می‌توان «میدان تعیین تکلیف» نه فقط برای آینده پرونده هسته‌ای ایران، بلکه برای جایگاه اروپا در مسیر دیپلماتیک پرونده‌های خاورمیانه‌ای دانست.
ماحصل آنچه امروز در مقر اروپایی سازمان ملل متحد مورد بحث قرار می‌گیرد، شاید تنها دو سناریوی محتمل را پیش روی ما قرار دهد؛ نخست باز شدن روزنه‌ای برای تفاهم و تداوم دیپلماسی با فرمولی میانه که خط قرمزهای دو طرف را به صورت توامان مورد توجه قرار داده باشد و دوم پایان دیپلماسی با اروپا و نقش آفرینی تروئیکای اروپایی در موضوع پرونده هسته‌ای ایران که شاید تنها گزینه مطلوب ساکن کاخ سفید باشد که پیش از این نیز قاره سبز را که بار مالی و معنوی جنگ اوکراین را در سال‌های اخیر به دوش کشیده، به بازیگران تعامل خود با روسیه تبدیل کرده است.
در نهایت، واقعیت این است که دیپلماسی اکنون در نقطه‌ای قرار گرفته که یا باید به «بازتعریف» برسد و مسیر تازه‌ای برای مدیریت بحران‌ها ترسیم کند، یا با یک انتخاب نادرست، به نقطه پایانی خود نزدیک شود. در هر دو حالت، مذاکرات امروز نقطه عطفی در تاریخ تعامل ایران و اروپا خواهد بود.