تاثیر بارداری بر دندان‌ها و لثه‌ها: نکاتی که هر مادر باید بداند

رسانیکامنبع: https://rasanika.com

بارداری یکی از زیباترین و در عین حال پیچیده‌ترین دوره‌های زندگی یک زن است. تغییرات هورمونی، تغییرات رفتاری و شرایط فیزیولوژیک جدید باعث می‌شوند بدن واکنش‌هایی نشان دهد که گاهی کاملاً غیرمنتظره‌اند. دهان و دندان هم از این تغییرات بی‌نصیب نمی‌مانند و بسیاری از مادران از همان ماه‌های ابتدایی بارداری با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند که پیش از آن تجربه‌اش نکرده بودند. این مشکلات اگر به‌موقع تشخیص داده و درمان نشوند، ممکن است نه تنها سلامت دندان‌ها، بلکه سلامت عمومی مادر و حتی روند بارداری را تحت‌تأثیر قرار دهند.

از همین رو آگاهی از اینکه بارداری چه تأثیری بر دهان و دندان می‌گذارد، چه مشکلاتی احتمال وقوع دارند، چه راهکارهایی برای پیشگیری وجود دارد و چه زمانی باید به دندانپزشک مراجعه کرد، اهمیت ویژه‌ای دارد. در ادامه، مقاله‌ای جامع، کاربردی و کاملاً به‌روز ارائه می‌شود که تلاش شده به زبان ساده اما با دقت علمی مناسب تدوین شود تا برای مادران و حتی متخصصان موضوع مفید باشد.

تغییرات هورمونی؛ آغازگر بسیاری از مشکلات دهان و دندان در بارداری

در دوران بارداری سطح هورمون‌هایی مانند پروژسترون و استروژن افزایش پیدا می‌کند. این افزایش فقط روی خلق‌وخو یا سیستم تولیدمثل تأثیر نمی‌گذارد؛ بلکه یکی از مهم‌ترین نقاط اثر آن، لثه و مخاط دهان است. افزایش پروژسترون می‌تواند جریان خون لثه را بیشتر کند و حساسیت آن را بالا ببرد. به همین دلیل بسیاری از زنان از ماه دوم یا سوم بارداری متوجه می‌شوند که هنگام مسواک‌زدن، لثه‌هایشان خونریزی دارد یا نسبت به قبل متورم‌تر شده است.

این وضعیت در ظاهر ساده است اما می‌تواند به التهاب لثه تبدیل شود؛ البته این التهاب منشأ عفونی ندارد، بلکه واکنش طبیعی بدن به شرایط جدید هورمونی است. با این حال اگر مادر به بهداشت دهان و دندان خود بی‌توجه باشد، همین حساسیت می‌تواند مسیر را برای عفونت لثه فراهم کند.

بیماری‌های رایج دهان و دندان در بارداری

بارداری احتمال بروز برخی مشکلات دهانی را افزایش می‌دهد. در ادامه به چند مورد مهم که معمولاً مادران با آن مواجه می‌شوند پرداخته می‌شود.

۱. التهاب لثه بارداری

یکی از شایع‌ترین مشکلات این دوره است. لثه‌ها حساس و قرمز می‌شوند و هنگام لمس یا استفاده از نخ دندان، خونریزی می‌کنند. اگرچه این التهاب معمولاً بعد از زایمان کاهش پیدا می‌کند، اما عدم درمان آن می‌تواند باعث پیشرفت بیماری لثه شود. گاهی تنها راه جلوگیری از پیشرفت التهاب لثه، مراجعه منظم به دندانپزشک و انجام جرم‌گیری حرفه‌ای است.

۲. پوسیدگی دندان

تغییر در رژیم غذایی مادر، افزایش دفعات خوردن میان‌وعده‌ها، تهوع‌های صبحگاهی و استفراغ مکرر می‌توانند اسیدیته دهان را افزایش دهند. در محیط اسیدی، مینای دندان آسیب‌پذیرتر می‌شود و احتمال پوسیدگی بالا می‌رود. بسیاری از مادران در سه‌ماهه اول بارداری به دلیل حالت تهوع شدید و طعم ناخوشایند خمیردندان، کمتر مسواک می‌زنند و همین موضوع پوسیدگی را تشدید می‌کند.

۳. تومور بارداری (Granuloma gravidarum)

با اینکه نام ترسناکی دارد، اما یک رشد خوش‌خیم روی لثه است که اغلب در سه‌ماهه دوم یا سوم بارداری ظاهر می‌شود. این ضایعه معمولاً دردناک نیست، اما می‌تواند هنگام خوردن غذا یا مسواک‌زدن آزاردهنده باشد. بیشتر موارد پس از زایمان خودبه‌خود از بین می‌روند، اما اگر باعث خونریزی شدید یا مشکل در جویدن شوند، دندانپزشک می‌تواند آن را با یک جراحی کوچک بردارد.

۴. خشکی دهان

بارداری ممکن است باعث کاهش ترشح بزاق شود. بزاق از مهم‌ترین عوامل محافظت‌کننده دندان‌هاست و نبود آن خطر پوسیدگی و بوی بد دهان را افزایش می‌دهد. مصرف آب بیشتر، مکیدن یخ و استفاده از آدامس بدون شکر از روش‌هایی هستند که کمک می‌کنند، اما در موارد شدید لازم است مادر توسط یک متخصص دهان و دندان معاینه شود.

نقش تهوع و استفراغ در آسیب به دندان‌ها

در سه‌ماهه اول بارداری، حالت تهوع و استفراغ موضوعی عادی است. اما آنچه بسیاری از مادران نمی‌دانند این است که اسید معده هنگام برگشت به دهان می‌تواند مینای دندان را به‌طور جدی تضعیف کند. اگر مادر بلافاصله پس از استفراغ مسواک بزند، ممکن است مینای softened شده دندان دچار آسیب شود. بهترین کار شست‌وشوی دهان با آب و سپس استفاده از دهان‌شویه‌های فاقد الکل یا محلول آب و جوش‌شیرین است. حداقل ۳۰ دقیقه بعد از استفراغ باید صبر کرد تا مینای دندان کمی بازیابی شود و سپس مسواک زد.

جدول: تغییرات رایج بارداری و اثر آنها بر سلامت دهان

چرا مراجعه به دندانپزشک در دوران بارداری ضروری است؟

در گذشته باورهای نادرستی وجود داشت که مادران را از مراجعه به دندانپزشکی در دوران بارداری منع می‌کرد. امروزه می‌دانیم که این باورها هیچ پایه علمی ندارند. بالعکس، عدم مراجعه می‌تواند مشکلات کوچک را به بحران تبدیل کند. انجام معاینات دوره‌ای در دوران بارداری کاملاً بی‌خطر است و بسیاری از درمان‌های دندانپزشکی را می‌توان بدون آسیب به جنین انجام داد.

یک متخصص باتجربه می‌تواند با استفاده از ابزارهای ایمن، رادیوگرافی‌های سطح پایین در مواقع ضروری و تکنیک‌های بی‌خطر، مشکلات دهانی مادر را در کوتاه‌ترین زمان درمان کند. گاهی حتی توصیه می‌شود مادر قبل از بارداری یا در اولین ماه‌های آن برای یک معاینه کامل به دندانپزشک مراجعه کند تا مشکلات احتمالی پیش از پیشرفت شناسایی شوند.

آیا رادیوگرافی دندان در بارداری مجاز است؟

بسیاری از مادران نگران اثرات رادیوگرافی هستند. حقیقت این است که رادیوگرافی دندان از کم‌دوزترین انواع تصویربرداری است. اگر نیاز درمانی وجود داشته باشد، انجام آن با پیش‌بند سربی و اقدامات استاندارد کاملاً ایمن است. متخصصان ترجیح می‌دهند این تصویربرداری‌ها را در سه‌ماهه دوم انجام دهند، اما در صورت ضرورت واقعی در هر مرحله از بارداری می‌توان آن را انجام داد.

درمان‌های دندانپزشکی مجاز در بارداری

اغلب درمان‌های معمول دهان و دندان در دوران بارداری قابل انجام هستند، از جمله:

• جرم‌گیری و بروساژ

• پر کردن دندان

• درمان ریشه در صورت وجود درد یا عفونت

• کشیدن دندان در مواقع اورژانسی

سه‌ماهه دوم بهترین زمان برای اجرای درمان‌های برنامه‌ریزی‌شده است؛ زیرا حالت تهوع کمتر و شرایط عمومی مادر پایدارتر است. البته اگر مادر دچار درد شدید یا عفونت باشد، درمان نباید به تعویق بیفتد، زیرا سلامت مادر و جنین را تهدید می‌کند. ارتباط منظم با دندانپزشک در این دوران اهمیت زیادی دارد و کمک می‌کند مادر بدون استرس و با آگاهی کامل درمان‌های لازم را انجام دهد.

رابطه سلامت دهان با زایمان و سلامت جنین

تحقیقات نشان داده‌اند که بیماری‌های لثه درمان‌نشده می‌توانند با زایمان زودرس، وزن کم نوزاد هنگام تولد و برخی مشکلات دیگر مرتبط باشند. التهاب لثه‌ها می‌تواند باعث افزایش برخی مواد التهابی در خون شود که احتمالاً روی رحم و جفت اثر می‌گذارند. هرچند هنوز تمام جزئیات این ارتباط مشخص نشده، اما نکته واضح این است که سلامت لثه بخشی از سلامت عمومی بدن است و باید جدی گرفته شود.

برخی مادران تصور می‌کنند مشکلات دهان و دندان موضوعات کم‌اهمیتی هستند که می‌توان آنها را تا بعد از زایمان به تعویق انداخت. اما تأخیر در درمان ممکن است عفونت‌های جدی ایجاد کند که مصرف داروهای سنگین‌تری را ضروری کند. بنابراین بهتر است در اولین نشانه مشکل به دندانپزشک مراجعه شود.

نقش تغذیه در حفظ سلامت دهان و دندان در بارداری

بارداری دوره‌ای است که بدن به ویتامین‌ها، مواد معدنی و انرژی بیشتری نیاز دارد. اما انتخاب‌های غذایی نادرست موجب آسیب به دهان و دندان می‌شوند. شیرینی‌ها، نوشیدنی‌های اسیدی و میان‌وعده‌های مکرر اگرچه در لحظه انرژی‌بخش‌اند، اما پوسیدگی دندان را تسریع می‌کنند.

نکات تغذیه‌ای مهم:

• مصرف لبنیات، تخم‌مرغ، سبزیجات سبز و میوه‌های تازه مفید است.

• نوشیدن آب کافی به حفظ رطوبت دهان کمک می‌کند.

• میوه‌های اسیدی مانند پرتقال و گریپ‌فروت باید با آب میل شوند تا اسید آنها با دندان تماس طولانی نداشته باشد.

• استفاده از آدامس بدون شکر بعد از غذا به کاهش اسید دهان کمک می‌کند.

مراقبت‌های خانگی برای حفظ سلامت دهان و دندان

در کنار مراجعات دوره‌ای، مراقبت‌های روزانه نقش مهمی در پیشگیری از مشکلات ایفا می‌کنند. برخی از مهم‌ترین اقداماتی که مادران می‌توانند در خانه انجام دهند عبارت‌اند از:

• مسواک زدن حداقل دو بار در روز با یک خمیردندان فلورایددار

• استفاده از نخ دندان قبل از خواب

• شست‌وشوی دهان بعد از خوردن غذاهای شیرین

• پرهیز از مصرف زیاد شیرینی

• استفاده از دهان‌شویه‌های بی‌ضرر و فاقد الکل

اگر مادر با وجود رعایت این موارد همچنان دچار مشکلات دهانی شود، باید حتماً به دندانپزشک مراجعه کند تا علت دقیق مشخص شود.

تأثیر تغییرات رفتاری و روانی بارداری بر سلامت دهان

بارداری فقط تغییرات فیزیکی ایجاد نمی‌کند؛ استرس، اضطراب و کم‌خوابی نیز در این دوره بسیار رایج‌اند. این عوامل می‌توانند باعث دندان‌قروچه شوند. سایش دندان‌ها ممکن است مینای دندان را تضعیف کند و حساسیت ایجاد کند. گاهی مادر بدون آگاهی از این موضوع شب‌ها دندان‌ها را روی هم فشار می‌دهد و صبح با درد فک یا سردرد از خواب بیدار می‌شود. مراجعه به یک دندانپزشک متخصص در این زمینه می‌تواند کمک کند، زیرا ممکن است نیاز به محافظ دهانی شبانه باشد.

شرایطی که نیاز به مراجعه فوری به دندانپزشک دارند

برخی علائم نشان می‌دهند که مادر باید در اسرع وقت به یک دندانپزشک مراجعه کند:

• درد شدید دندان

• تورم صورت یا لثه

• خونریزی شدید لثه

• بوی بد دهان که با مسواک‌زدن برطرف نمی‌شود

• لق شدن دندان

• تب همراه با درد دندانی

بی‌توجهی به این علائم ممکن است باعث گسترش عفونت یا حتی ایجاد تهدید برای سلامت جنین شود.

نقش بهداشت دهان در اعتمادبه‌نفس مادر باردار

در دوران بارداری، مادران به دلیل تغییرات جسمی و ظاهری ممکن است نسبت به خود حساس‌تر شوند. بوی بد دهان، التهاب لثه‌ها یا ظاهر غیرطبیعی یک ضایعه می‌تواند باعث کاهش اعتمادبه‌نفس و استرس شود. درمان‌ به‌موقع این موارد کمک می‌کند مادر احساس بهتری داشته باشد و این احساس مثبت را به جنین نیز منتقل کند. در واقع سلامت روانی مادر تأثیر مستقیم بر سلامت بارداری دارد و مراقبت از دهان و دندان بخشی از حفظ همین آرامش است.

توصیه‌های مفید برای سه‌ماهه‌های مختلف بارداری

سه‌ماهه اول:
در این مرحله تهوع و خستگی غالب است. بهتر است مادران به جای مسواک‌زدن با حرکات تند، از مسواک نرم استفاده کنند و دهان را مرتب با آب بشویند. اگر بوی خمیردندان آزاردهنده است، می‌توان نوع بدون طعم آن را انتخاب کرد.

سه‌ماهه دوم:
بهترین زمان برای انجام درمان‌های دندانپزشکی است. در این دوره مادران معمولاً انرژی بیشتری دارند و می‌توانند با آرامش به مراجعات منظم ادامه دهند.

سه‌ماهه سوم:
افزایش اندازه شکم ممکن است نشستن طولانی روی یونیت دندانپزشکی را دشوار کند، اما در صورت بروز درد دندانی نباید درمان را به تعویق انداخت. در این دوره بهتر است ویزیت‌ها کوتاه‌تر و سریع‌تر انجام شوند.

چرا نباید از مصرف فلوراید در بارداری ترسید؟

فلوراید یکی از مؤثرترین مواد در پیشگیری از پوسیدگی است. برخی مادران به‌اشتباه تصور می‌کنند استفاده از خمیردندان حاوی فلوراید یا درمان‌های فلورایدتراپی برای جنین مضر است. اما تحقیقات علمی نشان داده‌اند که مصرف موضعی فلوراید کاملاً بی‌خطر است و حتی می‌تواند از فرسایش مینای دندان جلوگیری کند. بنابراین لازم نیست مادران از استفاده روزمره خمیردندان‌های استاندارد نگرانی داشته باشند.

توصیه‌ای مهم برای مادرانی که برنامه بارداری دارند

اگر هنوز وارد دوران بارداری نشده‌اید اما قصد آن را دارید، بهترین کار مراجعه به دندانپزشک قبل از باردار شدن است. در این مرحله می‌توان تمام درمان‌های لازم مانند پر کردن دندان، کشیدن دندان‌های غیرقابل نگهداری، جرم‌گیری و حتی درمان‌های زیبایی را بدون محدودیت انجام داد. این کار باعث می‌شود دوران بارداری با خیال راحت و بدون نیاز به درمان‌های اورژانسی سپری شود.

سخن پایانی

بارداری دوران زیبایی است، اما بدن در این دوره حساس‌تر از همیشه عمل می‌کند. دهان و دندان نیز به دلیل تغییرات هورمونی، رفتاری و تغذیه‌ای در معرض مشکلات مختلف قرار می‌گیرند. آگاهی، مراقبت روزانه و مراجعه منظم به دندانپزشک سه رکن اصلی حفظ سلامت دهان در این دوران هستند. اگر مادر به این موارد توجه کند، نه تنها از مشکلات کوتاه‌مدت جلوگیری می‌کند، بلکه از پیامدهای بلندمدت مانند بیماری لثه، پوسیدگی‌های عمیق و حتی تأثیرات احتمالی بر روند بارداری پیشگیری خواهد کرد.

توجه به سلامت دهان در بارداری تنها یک توصیه پزشکی نیست؛ بخشی از مراقبت از خود و فرزند آینده‌تان است. مادر سالم، نوزاد سالم‌تری خواهد داشت و این سلامتی از دهان شروع می‌شود.