چگونه علائم اضطراب را در کودکان تشخیص دهیم
منبع: https://rasanika.com
اضطراب در کودکان
اضطراب در کودکان یک رفتار نادرست یا لجبازی نیست؛ بلکه واکنش طبیعی ذهن و بدن به خطری است که کودک آن را درک میکند. کودکان معمولاً اضطراب خود را نه با کلمات، بلکه از طریق احساسات و رفتارهایشان نشان میدهند. درک این موضوع به والدین کمک میکند بهجای ناامیدی و خشم، با همدلی و آگاهی پاسخ دهند.
اضطراب چیست؟
تصور کنید کودکی شبها از خوابیدن میترسد، زیرا فکر میکند هیولایی زیر تختش پنهان شده است. برای بسیاری از کودکان، اطمینان خاطر ساده—مانند بررسی زیر تخت و آرامسازی—کافی است. اما برای برخی دیگر، ترس با وجود تمام توضیحات منطقی، شدت میگیرد و ادامه مییابد.
اضطراب پاسخ بدن به یک «خطر درکشده» است. اگر این ترس کوتاهمدت باشد و فروکش کند، معمولاً نگرانی طبیعی محسوب میشود. اما زمانی که ترس و نگرانی مداوم شوند و رهایی از آنها دشوار باشد، اضطراب بهجای محافظت، عملکرد کودک را مختل میکند.
برخلاف یک نگرانی معمولی که اغلب به یک رویداد خاص محدود است، اضطراب تجربهای فراگیر و پایدار است که افکار، احساسات و واکنشهای جسمی را درگیر میکند. از آنجا که سیستم عصبی کودکان هنوز در حال رشد است، واکنشهای آنها معمولاً شدیدتر و جسمانیتر بوده و بیان کلامی آن برایشان دشوار است. به همین دلیل، اضطراب اغلب در قالب رفتار ظاهر میشود.
اضطراب در کودکان چگونه بروز میکند؟
اضطراب معمولاً در سه حوزه دیده میشود: جسمی، عاطفی و رفتاری.
علائم جسمی میتواند شامل اختلال خواب، دلدرد، سردرد، تپش قلب، تعریق یا تنش عضلانی باشد.
واکنشهای عاطفی اغلب بهصورت تحریکپذیری، گریههای مکرر، نگرانی بیش از حد، فروپاشی هیجانی یا حساسیت زیاد به انتقاد دیده میشوند.
نشانههای رفتاری ممکن است شامل اجتناب از مدرسه یا موقعیتهای اجتماعی، وابستگی بیش از حد به والدین، نیاز مداوم به اطمینان خاطر یا تلاش برای کنترل افراطی روالها باشد.
اضطراب در همه کودکان یکسان نیست. برای برخی به شکل بیقراری و ناآرامی ظاهر میشود و برای برخی دیگر بهصورت گوشهگیری یا خاموش شدن کامل. گاهی رفتار بیرونی کودک کاملاً با آنچه در درونش میگذرد متفاوت به نظر میرسد.
برای مثال، کودکی که از رفتن به مدرسه امتناع میکند ممکن است نافرمان به نظر برسد، در حالی که در واقع از جدایی، شلوغی یا جلب توجه میترسد. یا کودکی که تکالیفش را بارها و بارها بررسی میکند، لزوماً کمالگرا نیست؛ بلکه ممکن است از اشتباه کردن بترسد. در این موارد، رفتار بیرونی پوششی برای تجربه درونی است.
این واکنشها آگاهانه یا عمدی نیستند؛ بلکه پاسخهای خودکار سیستم عصبی کودک به احساس خطر هستند.
چرا اضطراب ظاهر میشود؟
اضطراب معمولاً نتیجه یک عامل واحد نیست و میتواند از ترکیب عوامل زیستی، محیطی و آموختهشده شکل بگیرد. به همین دلیل، کودکان در شرایط مشابه ممکن است واکنشهای کاملاً متفاوتی نشان دهند.
۱. تغییرات محیطی و از دست رفتن احساس امنیت
وقتی محیط یا روالهای آشنای کودک دچار تغییر میشود—مانند طلاق والدین، نقل مکان یا تغییر مدرسه—احساس امنیت او ممکن است تضعیف شود. در چنین شرایطی، کودک ممکن است ساکت، گوشهگیر یا مضطرب به نظر برسد.
۲. زیستشناسی و خلقوخو
برخی کودکان بهطور ذاتی حساستر یا محتاطتر هستند. ژنتیک، شیمی مغز و خلقوخو بر شدت واکنش سیستم عصبی به استرس تأثیر میگذارند. این کودکان اضطراب را «انتخاب» نمیکنند؛ بلکه بدنشان واکنش شدیدتری نشان میدهد.
۳. یادگیری و الگوگیری
کودکان از واکنش بزرگسالان به استرس میآموزند. اگر والدین در موقعیتهای روزمره با اضطراب و ترس شدید واکنش نشان دهند، کودک این الگو را درونی میکند. در مقابل، واکنشهای آرام و سنجیده به کودک میآموزد که میتوان با احساسات دشوار، با امنیت و آرامش مواجه شد.
۴. نیاز به کنترل و پیشبینیپذیری
وقتی کودکان احساس میکنند کنترلی بر شرایط یا روالهای خود ندارند، اضطراب افزایش مییابد. تغییرات ناگهانی برنامه یا عدم آمادگی قبلی میتواند واکنشهای شدید ایجاد کند که گاهی به اشتباه لجبازی یا انعطافناپذیری تلقی میشود.
اضطراب نقص یا ضعف نیست؛ بلکه نشانهای از نیاز برآوردهنشده به امنیت، ثبات یا اطمینان خاطر است.
پیام پایانی
اضطراب در کودکان، زبان بدن آنها برای گفتن این جمله است: «من احساس امنیت نمیکنم.»
وقتی والدین یاد بگیرند علائم اضطراب را تشخیص دهند و دلیل پشت رفتار کودک را ببینند، میتوانند بهجای خشم و انتقاد، با صبر، همدلی و حمایت پاسخ دهند. این تغییر نگاه، نخستین گام در کمک به کودک برای بازسازی احساس امنیت و آرامش است.
پرسشهای متداول
تفاوت نگرانی طبیعی و اضطراب در کودکان چیست؟
نگرانی طبیعی معمولاً موقتی و وابسته به یک موقعیت خاص است، اما اضطراب پایدار، فراگیر و مختلکننده عملکرد روزمره کودک است.
آیا اضطراب همیشه منفی است؟
خیر. اضطراب در حد متعادل میتواند نقش محافظتی داشته باشد، اما زمانی که مداوم و شدید شود، نیازمند توجه و حمایت است.