چرا دلسوزی زیاد می‌تواند به خودمان آسیب بزند؟

رسانیکامنبع: https://rasanika.com

خستگی ناشی از شفقت (Compassion Fatigue)

خستگی ناشی از شفقت نوعی فرسودگی عاطفی و جسمی است که افرادی را که به طور مداوم در معرض آسیب‌ها و استرس‌های دیگران قرار دارند، تحت تأثیر قرار می‌دهد. این وضعیت با کاهش توانایی همدلی، احساس درماندگی و فرسودگی شغلی به دلیل نیاز مداوم به حمایت از دیگران مشخص می‌شود و گاهی با عنوان تروما یا آسیب ثانویه نیز شناخته می‌شود.

توانایی احساس دلسوزی و همدلی برای شکل‌گیری روابط اجتماعی سالم و حمایت‌گر ضروری است.
به گفته‌ی دکتر اریک زیلمر، استاد نوروسایکولوژی دانشگاه درکسل، «شفقت اصیل، برخلاف مهربانی ظاهری، یک فرآیند پیچیده‌ی نوروسایکولوژیکی است که با عملکرد اجرایی لوب پیشانی مرتبط است. برای ابراز شفقت، باید از نظر شناختی حضور داشته باشید، محیط اجتماعی خود را درک کنید و از تأثیر خود بر دیگران آگاه باشید.»

گروه‌های در معرض خطر

افرادی که در حرفه‌های کمک‌رسانی مانند پرستاری، پزشکی، درمانگری، مددکاری اجتماعی، امدادگری و مراقبت در منزل فعالیت دارند، بیش از دیگران در معرض ابتلا به خستگی ناشی از شفقت هستند. همچنین مراقبانی که از عزیزان بیمار یا دارای اختلالات روانی مراقبت می‌کنند نیز ممکن است دچار این وضعیت شوند.

نشانه‌های خستگی ناشی از شفقت

به گفته‌ی دکتر شکیرا اسپادا-کامپوس، معاون رئیس بخش سلامت رفتاری MDLIVE، این نوع خستگی تنها به متخصصان محدود نمی‌شود و ممکن است هر فردی که دیگران برای حمایت و راهنمایی به او رجوع می‌کنند، آن را تجربه کند.

نشانه‌های رایج عبارت‌اند از:

• خستگی عاطفی، جسمی و روانی

• احساس جدایی، بی‌تفاوتی یا بدبینی

• نگرانی مداوم درباره‌ی رنج دیگران

• احساس گناه یا سرزنش خود به خاطر کمک ناکافی

• تحریک‌پذیری، خشم یا بی‌حسی عاطفی

• غم، درماندگی و ناامیدی

• اختلال در خواب، اشتها یا علائم جسمی مانند حالت تهوع و سرگیجه

• تغییر در باورها و نگرش نسبت به جهان

افراد ممکن است احساس کنند که دیگر چیزی برای ارائه ندارند، اعتماد به نفس خود را از دست بدهند و نسبت به دیگران بی‌احساس شوند.

مراحل بروز خستگی ناشی از شفقت

براساس مدل دکتر چارلز فیگلی، این پدیده معمولاً تدریجی و تجمعی است و در چهار مرحله رخ می‌دهد:

1. توانایی همدلی: توجه به درد دیگران و تمایل به کاهش رنج آن‌ها.

2. پاسخ همدلانه: واکنش فعال به نیازهای افراد آسیب‌دیده.

3. استرس دلسوزی: بروز استرس ناشی از مواجهه‌ی مداوم با رنج دیگران.

4. خستگی شفقت: در صورت ناتوانی در مدیریت استرس، فرد به مرحله‌ی فرسودگی کامل می‌رسد که ممکن است به اضطراب، افسردگی یا مشکلات عملکردی منجر شود.

علل خستگی ناشی از شفقت

مهم‌ترین علت، قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض آسیب‌های دیگران و درگیری بیش از حد عاطفی است. عواملی که خطر ابتلا را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:

• استرس شغلی و فشار کاری بالا

• مهارت‌های مقابله‌ای ضعیف

• کمبود حمایت اجتماعی

• نداشتن مراقبت از خود

• سابقه‌ی تروما

تحقیقات نشان می‌دهد میزان شیوع این وضعیت در میان متخصصان کمک‌رسان بین ۷٫۳٪ تا ۴۰٪ متغیر است.

تفاوت خستگی ناشی از شفقت و فرسودگی شغلی

هر دو شامل خستگی و کاهش انگیزه هستند، اما منشأ آن‌ها متفاوت است:

راهکارهای غلبه بر خستگی ناشی از شفقت

به گفته‌ی دکتر زیلمر، «شفقت باید یک عمل مثبت باشد؛ اگر احساس می‌کنید به باری سنگین تبدیل شده، زمان استراحت فرا رسیده است.»

۱. کاهش مواجهه با استرس

در صورت امکان، برای مدتی از منبع استرس فاصله بگیرید یا حجم کار خود را کاهش دهید. تغییر موقت بخش کاری نیز می‌تواند مفید باشد.

۲. ایجاد مرزهای عاطفی

به گفته‌ی دکتر اسپادا-کامپوس: «تشخیص دهید چه چیزهایی در کنترل شماست و روی همان‌ها تمرکز کنید.»
یاد بگیرید «نه» بگویید و از قوانین مشخص برای ساعات کاری و خدمات خود پیروی کنید.

۳. مراقبت از خود

توجه به سلامت جسم و روان ضروری است. اقدامات مؤثر شامل:

• حفظ تعادل بین کار و زندگی

• انجام فعالیت‌های لذت‌بخش

• تغذیه‌ی سالم و خواب کافی

• ورزش منظم

• پایبندی به روتین روزانه

در صورت ادامه‌ی علائم یا بروز نشانه‌های افسردگی و اضطراب، کمک گرفتن از متخصص سلامت روان ضروری است.

جمع‌بندی

خستگی ناشی از شفقت یکی از چالش‌های مهم حرفه‌های کمک‌رسان است که می‌تواند به فرسودگی، کاهش همدلی و اختلال در سلامت روان منجر شود. با آگاهی از علائم و اتخاذ راهکارهایی مانند مراقبت از خود، ایجاد مرزهای عاطفی و دریافت حمایت تخصصی، می‌توان از پیشرفت این وضعیت جلوگیری کرد و توان همدلی را به شکلی پایدار حفظ نمود.